نذرگیرندگان و نذردهندگان

باید توجه داشت که وجود هم بستگی اجتماعی حتی در جامعه های مدرن امروزی شرط رسیدن به آرمان های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.

اکنون این پرسش پیش می آید که آیین های گروهی خوراک، چگونه سبب همبستگی می شود که در پاسخ آن می توان دلایل فراوانی را یافت که مهم ترین آن ها این است که آیین های خوراک ریشه در دوران های بسیار کهن جامعه بشری دارند به این ترتیب که بسیاری از کارهای جامعه های نخستین مانند شکار بایستی گروهی انجام می شدند و از آن جا که پایداری انسان تنها در شکل گروهی ممکن است از این رو پایدار ماندن گروه نیز همواره دارای اهمیت است.

نذر باستانی و اسلامی

نذر کردن در جهان باستان بویژه در قالب مناسک قربانی کردن همواره وجود داشته است. در میان سومریان و بابلیان، مصریان قدیم، یونانیان و در آیین های زرتشت، بودایی، یهود و مسیحیت همواره نذر به شیوه های قربانی کردن و یا اهدای کمک های مادی به معابد و اماکن مقدس وجود داشته است.(۱)

در ایران باستان نیز در قالب کمک به همنوعان، سفره انداختن، انجام کارهای عام المنفعه و یا دادن ملک و زمین و دارایی به عنوان موقوفه رواج داشته است.(۲) در دوره ی پیش از اسلام درآمد زمین های موقوفه که نذر شده بود به مصرف هزینه های پرستشگاه ها، آتشکده ها، موبدان و دستگاه مذهبی زرتشتی میرسیده است.(۳)

در نگاه اسلامی فرهنگ نذر از زمان نخستین انسان بر روی کره ی خاکی وجود داشته است. در داستان هابیل و قابیل نذر و قربانی کردن به عنوان وسیله ای برای راست آزمایی مورد استفاده قرار می گیرد. در قرآن به عنوان متن اصلی و مقدس مسلمانان، پیامبران و بزرگان از نذر به مناسبت های مختلف استفاده کرده اند و قربانی کردن، روزه گرفتن و یا پرداخت مال و غیره را وسیله ی ادای نذر خود قرار داده اند.

نذرگیرندگان و نذردهندگان

نذر یکی از منابع حمایتی تأمین اجتماعی در اسلام معرفی شده و فعالیت‌های نذری‌ که جنبه حمایتی دارند، بر دو گروه نذرگیرندگان و نذردهندگان تأثیر می‌گذارند.

شرایط ویژه‌ای مانند گره‌گشایی، دستیابی به هدف، آرامش‌بخشی و تأمین نیازها، پدیده برقراری تعادل را ایجاد می‌کنند. این پدیده از طریق راه بردهای درهم‌تنیده‌ای مستحکم می‌شود.

راهبردهای مذکور عبارت‌اند از: اعتقاد داشتن، مأیوس نشدن، خلوص نیت، واسطه قرار دادن، خیرخواهی، متعهد شدن، مسئولیت‌پذیری و کمک‌خواهی.

پیامدهای بکارگیری راهبردهای مذکور، نتیجه‌دهی نذرهای حمایتی و راغب شدن افراد به چنین نذرهایی هستند که ضمن ایجاد وابستگی بین نذر‌گیرندگان و نذردهندگان و بالا بردن منزلت اجتماعی نذردهندگان، با خشنود کردن نذرگیرندگان، موجب رفاه ذهنی، حفظ حرمت افراد محتاج و دستیابی به مکمل مناسب برای تأمین نیازهای زندگی در گروه نذرگیرندگان می‌شوند.

باید به این نکته اشاره کرد که مهم، واسطه مقدسی است که خوردنی به نام او نذر می‌شود. این اهمیت را به‌طور موکد در سفره‌های نذری و نذرهای بزرگ، مثل اطعام و خرج دادن در محرم یا سمنوی حضرت فاطمه و موارد مشابه مشاهده می‌کنیم. به‌طور معمول سفره‌های طعام به نام یکی از اولیاء مقدس (زن یا مرد) نامیده می‌شوند و طعام حاضر بر سفره به دلیل انتصاب آن به این واسطه مقدس، متبرک تلقی شده و متعلق به وی دانسته می‌شود. این امر در نذرهای طعامی‌که به نام یکی از اولیاء است نیز دیده می‌شود مثل پلوی نذری امام حسین، قیمه امام حسین، آش امام زین‌العابدین، سمنوی حضرت فاطمه. در این موارد طعام نذری به دلیلی که ذکر شد از تبرکی مضاعف برخوردار بوده است؛ اما باید بدانیم که درکنار نذرهای خوراکی می توان نذرهای فرهنگی را هم جای داد. تا فرهنگ جامعه هر چه بیشتر به سمت راه اصلی خود حرکت کند و از انحرافات جلوگیری شود.

این نذرفرهنگی را می توان از روش های مختلف مانند کتاب های اسلامی و بسته های فرهنگی به اجرا در آورد که در مطالب آینده بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

کاری از گروه دین و فرهنگ باحجاب

منابع:

۱- ر.ک. ناس، ۱۳۸۸؛ بن یوسف، ۱۳۵۷؛ حکمت، ۱۳۴۵؛ دورانت، ۱۳۶۵ و ۱۳۶۶؛ الکبیسی، ۱۳۸۰

۲- ابن یوسف، ۱۳۵۷: ۳۷-۳۵

۳- کریستن سن، ۱۳۸۹: ۲۹