اولویت زنان در جنگ چیست؟

 زنانِ عرب در دوره ى قبل از اسلام، نه تنها از حقوق اولیه انسانى بهره اى نداشتند، بلکه از هر حیوانى پست تر و زبون تر به شمار مى رفتند. با زنان و دختران، مانند چهارپایان رفتار کرده و آنان را خرید و فروش می کردند. اما اسلام، با آیین مترقى و پیشرفته خود، براى زن ارزش و احترام بسیارى قائل شد. زن را در مفهوم انسانیت با مرد برابر دانسته و او را عضو کامل جامعه معرفی کرده است. به همین دلیل در نظام سیاسی اسلام، نقش و جایگاهی که برای زنان در عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مشخص شده، کمتر از مردان نیست. بیعت، هجرت، جنگ و امان دادن از جمله حوادث مهم و تأثیرگذار تاریخ صدر اسلام می باشند. یافته ها نشان می دهد که زنان مسلمان همپای مردان در این عرصه ها حضورِ فعال داشته و تاریخی ماندگار از خود به یادگار نهاده اند. یکی از جلوه‏ های مشارکت سیاسی زنانِ صدر اسلام، شرکت در جنگ ها بوده است.

حضور زنان در جنگ

در اسلام جهاد بر زنان واجب نیست. به طور قطع ویژگی‏ های جسمی و روحی زنان در صدور چنین حکمی بی ‏تأثیر نیست. نگاهی به تاریخ ملل دیگر نیز این مسئله را تأکید می‏ کند که در جامعه بشری، نبرد در میدان جنگ به مردان واگذار و حضور زنان در آن استثنا شده است. البته عدم وجوب جهاد بر زنان موجب بی‏ تفاوتی آنان به این مسئله و ارزش‏ های آن نشده است. گزارش‏ های متعددی از پیگیری زنان صدر اسلام برای بهره‏ مندی از فضیلت جهاد در راه خدا، در منابع موجود است. به عنوان مثال:

نسیبه از جمله زنانی بود که  برای آب رسانی و مداوای مجروحان آمده بود. گرما که شروع می شد، نسیبه هم کارش را شروع می کرد. مشک آب را پر می کرد و داخل میدان می رفت و آب رسانی می کرد. او هیچ وقت فکر نمى کرد که در صحنه اُحد با شوهر و دو فرزندش دوش به دوش یکدیگر بجنگند و از رسول خدا(ص) دفاع کنند. این زن دلاور، زمانی که جان پیامبر(ص) را در خطر دید مشک آب را به زمین گذاشت و شمشیر به دست گرفت. گاهى از شمشیر استفاده مى کرد و گاهى از تیر و کمان. با اینکه جنگ و جهاد بر نسیبه واجب نبود اما او در آن موقعیت دفاع از جان پیامبر(ص) را بر خود واجب دید. ماجرای نسیبه تنها نمونه ایی از حضور زنان در جنگ های صدر اسلام بود.

سه وظیفه مهم زنان در جنگ های صدر اسلام

در طول جنگ های صدر اسلام تعداد زنانی که شمشیر به دست گرفتند و با دشمنان مبارزه تن به تن کردند، انگشت شمار است. اما این به معنای عدم حضور زنان در میدان جنگ نیست. آن ها در جنگ ها حاضر بودند اما وظایف دیگری به عهده داشتند.

۱- فعالیت های تبلیغی:

زنان با سرودن اشعار حماسی، روحیه رزم را در رزمندگان تقویت می‏ کردند و آن ها را به مبارزه تشویق می کردند. هنگامی که در جنگ احد بسیاری از مردان از صحنه نبرد می گریختند، «صفیه» عمّه رسول خدا(ص) و «امّ ایمن» به صحنه نبرد شتافتند. این دو نفر فراریان را سرزنش می کردند و با گفتن سخنانی آنان را به مبارزه تشویق می نمودند.

۲- تدارکات:

یکی از وظایف مهم زنان در جنگ ها تدارکات بود. فعالیت‏ هایی مثل آب‏رسانی و سیراب کردن، آماده سازی غذا، دوختن مشک‏ ها، حفاظت از وسایل رزمندگان، تجهیز و آماده سازی اسلحه و … در تاریخ درباره حضور جمعی از زنان انصار در این جنگ، از جمله ام سلیط گزارش شده که به سیراب کردن رزمندگان و مداوای مجروحان می‎پرداختند. او در جنگ خیبر و حنین نیز شرکت داشت.

۳- طبابت و پرستاری:

یکی از نقش های پر رنگ زنان در جنگ های صدر اسلام طبابت و پرستاری از مجروحان بود. بیشتر زنان با این هدف وارد جنگ می شدند. این مسأله آنقدر با اهمیت بود که حضرت زهرا(س) خودشان در جنگ احد حضور پیدا کردند و مجروحان را مداوا می نمودند. همچنین ایشان با کمک امام علی(ع) جراحات رسول خدا(ص) را درمان کردند.

نمونه هایی که در بالا آمد، نشان می دهد که زنان به منظور یاری رسانی به رزمندگان در جبهه های نبرد، حضور داشتند. منطقی است که احتمال دهیم برخی از آنان حداقل برای دفاع از خود، سلاح حمل می کردند، چنان که نقل شده است که «امّ سلیم بنت ملحان» هنگام شرکت در جنگ حنین با خود خنجری داشت. هنگامی که این مسأله به اطلاع رسول الله(ص) رسانده شد، ایشان از او در مورد علّت حمل سلاح سؤال کرد، امّ سلیم پاسخ داد: «آن را همراه دارم تا اگر مشرکی به من نزدیک شد، شکمش را بدرم.»

نقش زنان در ۸ سال دفاع مقدس

این احساس مسئولیت زنان مسلمان نسبت به جنگ و دفاع، نه تنها در صدر اسلام مشاهده می شد، بلکه در دوران ۸ سال جنگ تحمیلی نیز زنان دلاور ایرانی به عنوان تدارکات، پرستار و امدادگر، در پشت جبهه ها از برادران رزمنده خود حمایت می کردند. در این بین گاهی نیز برای دفاع از خود مجبور به گرفتن سلاح در دست می شدند. مانند بانویی که لقب شکارچی تانک ها را به او دادند. طاهره وهاب زاده، امدادگر زمان جنگ و جانباز۷۰ درصد، این گونه نقل می کند: «من آموزش بسیار محدود سلاح را در بیابان‌های اطراف کرج دیده بودم. در یکی از عملیات‌ها دست‌های آرپیجی‌ زن قطع شد. وقتی به کمکش رفتم، دیدم تانک عراقی‌ها جلو می‌آید. او را رها کردم، آرپی‌جیِ با گلوله آماده را گرفتم، گفتم یا امام زمان (عج) خودت می‌دانی! از آن طرف آن رزمنده مجروح دائم می‌گفت خواهر، تو را به جان حضرت زهرا(س) اجازه نده حتی یک گلوله هدر بشه. آرپی‌جی را شلیک کردم و اتفاقاً به تانک خورد! بقیه هم زمین‌گیر شدند و تا به خود بیایند نیروهای ما رسیدند. از آنجا اسم مرا شکارچی تانک گذاشتند.

در تمام دوران جنگ تحمیلی تعداد امدادگرانی که در موقعیت این بانوی بزرگوار قرار گرفتند و مجبور به استفاده از سلاح برای دفاع از خود شدند کم نبود. خیلی از این بانوان حتی ابتدایی ترین آموزش های نظامی را نیز ندیده بودند.

امدادگری به جای جنگ تن به تن

تا اینجای بحث به این نتیجه رسیدیم که در طول تاریخ نمی توان نقش زنان را در جنگ ها نادیده گرفت. حضور آن ها در جنگ ها نشأت گرفته از احساس غریزی دفاع است. این واکنش طبیعی در تمام موجودات زنده وجود دارد. حیوانات و برخی از گیاهان هم وقتی در معرض خطر قرار می گیرند به صورت غریزی از خودشان دفاع می کنند. به طبع، این مسأله در انسان که اشرف مخلوقات است به صورت خاص تر و کامل تر مشاهده می شود و بین زن و مرد مشترک است. بنابراین نمی توانیم از زنان انتظار داشته باشیم که در هنگام بروز خطر آرام باشند و کاری نکنند. اما می توانیم این واکنش را در آن ها مدیریت کرده و در جهت پیروزی به کار ببریم.

امروز، در جامعه، شاهد آموزش سراسری موارد نظامی از جمله آشنایی با انواع سلاح، تیر اندازی، دفاع شخصی و… هستیم. به طور حتم یادگیری تمام این موارد برای مردان لازم و ضروری است چرا که مردها همیشه به عنوان رزمنده در خط مقدم جبهه ها هستند، اما حضور زنان به عنوان رزمنده در جنگ ها آنقدر دور از ذهن است که رسول خدا(ص) از حمل اسلحه توسط ام سلیم در جنگ احد تعجب می کنند در این باره از او سوال می پرسند. پس با توجه به سیره پیامبر(ص)  و نقش پررنگ زنان به عنوان پرستار و درمانگر بهتر است که در کنار آموزش های نظامی برای بانوان آموزش های امدادگری نیز در نظر گرفته شود تا زنان دلاور و غیور نقش اثرگزارشان را با تخصص بیشتری ایفا نمایند.‎