حیوانات عروسکی مربی های جدید

امروزه علاوه بر زیاد شدن ساعات پخش برنامه کودک شبکه جداگانه ای نیز به این امر اختصاص داده شد. و بچه ها از پشت این قاب جادویی شاهد شخصیت های عروسکی  نیز در کنار مجری ها هستند.

در عصر حاضر تلویزیون نقش به سزایی در زندگی خانواده ها و به ویژه خردسالان و کودکان دارد و خواسته یا ناخواسته یکی از عوامل پراهمیت در شکل گیری مفاهیم در ذهن کودکان است. به دیگر سخن، ذهن کودکان همواره در حال یادگیری و شکل گیری است و تلویزیون یکی از مهم ترین عوامل در پردازش داده ها در ذهن آنان است. به همین دلیل برنامه های کودک تلویزیون بر آنند تا در قالب عناصر جذاب برای کودک از جمله بهره گیری از قابلیت عروسک ها، موسیقی و… مفاهیم مختلف را به کودک آموزش دهند.

هدف برنامه های کودک صدا و سیما این است که با برخورداری از بهترین کیفیت و بهره گیری از زیبایی ها و جذابیت های بصری، مفاهیم و مهارت های مختلف اجتماعی و دینی را به خردسالان و کودکان آموزش دهند. ولی به دلایل مختلف این هدف در بعضی از برنامه ها محقق نمی شود که می توان به فاکتورهایی مانند عدم مخاطب شناسی برنامه سازان کودک از مخاطب، شتابزدگی در پخش برنامه ها، عدم شناخت زبان و دنیای کودکان و غیره اشاره نمود.

رویه کنونی بیشتر برنامه های کودک تلویزیون مخصوصا برنامه هایی که یک عروسک و یا بازیگری در نقش کودک دارد، به یک شیوه صورت می گیرد. شیوه ای که محل اشکالات بسیاری  نیز هست؛ بدین ترتیب که در ابتدا عروسک و یا بازیگر برنامه کار اشتباهی را انجام می دهد و به حرف بزرگتر و والدین خود نیز اهمیت نمی دهد و در انتهای برنامه پس از آنکه خود نتیجه کار نادرستش را تجربه نمود، از کار اشتباهش ابراز پشیمانی می کند. این مسئله در برنامه هایی مانند “رنگین کمان”، “ململ” و گاه در برنامه “شادونه” مشاهده می شود. به عنوان مثال در “رنگین کمان” موضوع برنامه و نحوه پرورش آن همواره و در تمام روزها با انجام کار نادرست تبیین می شود و متاسفانه این مسئله به رویه کلی برنامه تبدیل شده است. در تمام طول برنامه، عمل ناصحیحی به کامل ترین شکل انجام شده و فقط چند دقیقه پایانی دلایل ناپسند بودن آن عنوان می شود. با توجه به ادبیات ثقیل خاله نرگس در تبیین موضوع و استفاده نابجا از موسیقی، این شائبه جدی وجود دارد که کودک دلیل نادرست بودن رفتار را درک نکند یا آنقدر آن کار نادرست کامل صورت گرفته است که تاثیرگذاریش از اظهار پشیمانی بازیگران بیشتر و متاسفانه تاثیرگذارتر می شود. نکته دیگر که دراین برنامه مشاهده می شود، اصرار عوامل برای انجام کار اشتباه حتی در روزهای عزاداری است که پنگول و نیما حضور ندارند و به طریقی ـ مانند تلفن یا از طریق همسایه ها ـ به خاله نرگس گفته می شود که آنها مرتکب عمل نادرستی شده اند. این اصرار به انجام کار نادرست کمی سوال برانگیز است، کما اینکه می تواند نتیجه معکوس در رفتار مخاطب داشته باشد. 

معمولا این کارهای نادرست توسط عروسک ها و شخصیت های محبوب کودکان صورت می گیرد و چون کودک به آنها علاقه دارد اساسا متوجه کار اشتباه آنها نشده و به طور ناخودآگاه در ذهن کودک تاثیر سوء می گذارد.

عدم رعایت احترام از دیگر مشکلات این گونه برنامه ها می باشد. یکی از برنامه هایی که این امر بسیار در آن دیده می شود، برنامه “رنگین کمان” است. حال آنکه این عدم رعایت احترام، فقط مختص پنگول و نیما به عنوان کودکان برنامه نیست و متاسفانه رعایت احترام در رفتار سایر افراد بزرگسال هم مغفول مانده است. همان طور که پنگول به بزرگترهایش مانند خاله نرگس، آقا مصیب، قیطون خان(عروسکی در نقش پدربزرگ پنگول) و نیما احترام نمی گذارد، خاله نرگس هم احترام قیطون خان را رعایت نمی کند، در مقابل هم قیطون خان به عنوان پدربزرگ پنگول، رفتاری محترمانه ندارد و گاه دیگران را مسخره می کند. متاسفانه مقوله احترام علی رغم اهمیت بالای آن، در محاورات روزمره مراعات نمی شود و این امر به یک رویه تبدیل شده است و حتی بزرگترها هم خود را ملزم به رعایت آن نمی دانند. ادامه این روند، باعث می شود که مخاطب کودک این نوع بی احترامی ها را مسئله ای عادی تلقی کند و در رفتارش با اطرافیان با بی احترامی عمل نماید. 

از دیگر معایب  این برنامه های کودک به خصوص “رنگین کمان” این است که متاسفانه ناخواسته به ترویج کلمات و واژگان بی ادبانه می پردازد. ادبیات گفتاری عروسک های برنامه (پنگول و قیطون خان)، به خصوص پنگول (عروسک گربه برنامه و با صداپیشگی هومن حاجی عبداللهی)، بسیار بی ادبانه و سخیف است. او در مکالمات روزانه خود از واژگانی استفاده می کند که معمولا عنوان شدنش برای مخاطب خردسال و کودک کاملا غیرضروری است. به عنوان مثال وی از عباراتی مانند “من آخر قاطیام”، “نفهم”، “بی ادب”، “بَدَم میاد اَزت” و غیره به کرات استفاده می کند. می توان گفت، هر جمله او همواره همراه با کلمه یا عبارتی بی ادبانه است و او به راحتی دوست خود نیما را با این الفاظ بی ادبانه خطاب می کند.

حال این سوال مطرح می شود که خانواه ها تا چه اندازه می توانند کودک خود را بدون اینکه نظارت و شناختی بر برنامه های کودک داشته باشند، با تلویزیون تنها بگذارند و اجازه دهند که هر برنامه ای را مشاهده کنند. با توجه با مطالب ذکر شده، به نظر می رسد که خانواده ها باید نظارت بیشتری بر ساعات دیدن تلویزیون  کودکانشان ـ مخصوصا کودکان زیر ۳ سال که دیدن زیاد تلویزیون تکلم آنها را به تاخیر می اندازد ـ داشته باشند و اجازه ندهند که تکلم و ادبیات گفتاری کودکان شان دچار اشکال و یا اختلال شود.

 شناخت برنامه سازان کودک از روح، روان و مناسبات کودکان امروزی بسیار سطحی و ناچیز باشد. در واقع برنامه سازی برای خردسالان و کودکان بسیار سخت و دشوار است و برای تبیین هر موضوعی باید مطالعه و بررسی های همه جانبه ای صورت بگیرد تا تاثیرات سوء آن به حداقل برسد.

البته باید تذکر داد که برنامه هایی مانند “اتل متل تماشا” نیز وجود دارند که به این حساسیت های کودک توجه کرده و با کودک به شیوه ای متفاوت برخورد می کند و از طرق دیگری مانند قصه گویی، استفاده از قوه خلاقیت خود کودک، کاردستی و ….موضوعات خود را پرورش می دهد که این امر هم قبل توجه است و هم قابل تحسین. امید است که ساخت چنین برنامه هایی رو به افزایش رود تا در آینده شاهد رشد کودکانی خلاق و بااخلاق باشیم.

کاری از گروه دین و فرهنگ باحجاب