تلوزیون فرصتی برای تربیت کودک/ مصاحبه اختصاصی ـ قسمت دوم

در قسمت دوم این گزارش که به تلاش خانم عالمه جمالزاده تهیه شده است به بررسی نکاتی در رابطه با نقش تلوزیون در تربیت کودکان از آقای دکتر سید مجید امامی می پردازیم.

– ابزار جایگزین و یا خلأ ابزار موسیقی را چگونه می ­توان جبران کرد؟ چه راهکار و پیشنهادی دارید؟

آیا تا به حال کسی به جذابیت گفتگوی یک کودک در دنیای کودکیش با پدر و مادر (واقعی یا نمایشی) فکر کرده است؟ این صحنه چقدر می­تواند جذاب و دلنشین باشد. ما همواره سعی کرده­ایم از اهرم­هایی استفاده کنیم که خارج از فضای کودکی است، موسیقی برای فضای کودکی نیست، بازی، فکاهه­گویی و خنده در دنیای کودک جای دارد ولی ما سعی می­کنیم که جذابیت­های خودمان را به کودکان تحمیل کنیم.

می­توانیم به جای موسیقی، فضاهایی را طراحی کنیم که در آن کودک بازی کند، حرف بزند، شوخی کند و بخندد، اینها اوج لذت برای کودکان است. خود کودک ذاتاً دارای عنصر عاطفه و محبت است و می­تواند یک پیام باشد.

بهتر است گفته شود که کودک به مثابه رسانه است، چرا او را موضوع رسانه می­کنیم در حالی که خودش به تنهایی یک رسانه است و همه را می­تواند مجذوب خود کند. استفاده از کودک در برنامه­ها بهترین گزینه برای ایجاد جذابیت است.

– به نظر شما ، ادغام فکری دانشگاهیان و حوزوی­ها در جهت پشتیبانی محتوایی گروه­های برنامه­ساز، تهیه‌کنندگان، نویسندگان و گویندگان حوزه­های کودک و نوجوان رسانه ملی، می­تواند کمک شایانی در پیشبرد اهداف برنامه­های کودکان انجام دهد؟

به طور حتم ادغام آنها می­تواند راهگشا باشد ولی باید فراتر از این بدانیم که برنامه­ساز کودک و نوجوان بیشتر از بقیه نیازمند معارف اسلامی است، پس چه بهترکه ما به دنبال رشته دانشگاهی تحت عنوان معارف اسلامی و تربیت کودک باشیم. به نظرم یکی از مهمترین حوزه­هایی که زنان می­توانند حضور موفقی داشته باشند حوزه تربیت کودک و نوجوان است، اما به این شرط که بپذیرند تنها با ادبیات دینی می­توانند وارد آن شوند. این حوزه، حوزه­ای است که جامعه امروز نیاز جدی به آن دارد و با فطرت و تکوین زنان متناسب است. باید نهضت تربیت کودکان و نوجوانان در بین زنان مذهبی و متدین جامعه راه­اندازی کنیم.

– چه راهکاری برای برون رفت برنامه­های کودکان از بحث درآمدزایی دارید؟

تبلیغات تجاری هیچ توجیهی برای کودکان ندارد و تلویزیون فقط به دلیل بحران مالی که گرفتار آن شده به سمت آن رفته است. تبلیغات باید از حوزه کودک و نوجوان جدا کرد، چون کودکان آسیب­پذیرند و فلسفه تبلیغات تجاری ایجاد امکان انتخاب نقادانه، آگاهانه و عالمانه است و اساساً در مورد کودک و نوجوان این قضیه موضوعیت ندارد، چون کودکان ذاتاً نقادی و آگاهی ندارند و دارای هوس می­باشند. هوس آنها محترم است و در ادبیات دینی هم به این هوس احترام گذاشته شده و توصیه شده که آن را هدایت کرد ولی با هر تبلیغی دایره این هوس‌ها گسترش پیدا می­کند و اگر اینها تأمین نشوند منجر به احساس محرومیت نسبی می­شود و این خیلی خطرناک است.

بنا به عقیده دست­اندرکاران تلویزیون تبلیغات پخش شده در خلال برنامه­های کودک متناسب با سنین آنها است و می­تواند برای آنها مفید باشد، امکان چنین چیزی است ولی باید حواس‌مان باشد که رسانه باید همنشین امر تربیت و یار و یاور والدین باشد نه جانشین آنها، در حالی که با پخش این تبلیغات برای کودکان نیازهای کاذبی بوجود می­آورند که اگر والدین نتوانند آن را برآورده کنند از نگاه و منظر فرزندان‌شان آنها پدر و مادر بی­مسئولیت و به بیانی بد می­­شوند. لذا مسأله تبلیغات در برنامه­های کودک و نوجوان یکی از خطوط قرمز و مشترکات در رویکرد اسلامی و غیراسلامی است و حتی لیبرال‌ها نیز لااقل در حد نظر به آن معتقدند.

در بحث ارائه راهکار باید گفت تنها اگر تعریفی صحیح از رسانه در تربیت کودک ارائه شود همه مشکلات حل می­شود.

– زمانی که کودکان با برخوردهای باز عموها و خاله­ها در تلویزیون روبرو هستند، چگونه می­توان در بحث حیا و حریم­ها وارد شویم و حیا را آموزش دهیم؟ ( تلویزیون حیاپرور است یا حیازدا؟)

بحث ارتباطات عفیفانه و حیاورزی در تلویزیون یک بحث بسیار مهمی است، این طور نیست که اگر در تلویزیون زن و مرد جدا از هم نشان داده شوند این عفیفانه باشد و اگر با هم باشند غیر عفیفانه، ولیکن وجود همزمان زن و مرد در تلویزیون، ارتباطات عفیفانه را بسیار بسیار پیچیده می­کند لذا بایستی مهندسی و پیوست ارتباطات عفیفانه در برنامه­های مختلط داشته باشیم، مخصوصاً در برنامه­های کودک و نوجوان.

ابتدا باید دید که فهم کودک از عفت و حیا چیست. باید دید در فهم و نگاه دینی به چه چیزی اشاره شده است، در تعالیم دینی بحثی به نام ممیزی وجود دارد که با اینکه کودک محرم است ولی رعایت برخی شئون و اعمال لازم است؛ یعنی زنان و مردان باید با آنها همچون فردی بالغ رفتار کنند. این تعلیم خود یک پیام دارد که لازم است در برنامه­های کودک به آن توجه شود.

بازنمایی روابط زن و مرد در برنامه­های کودک خیلی مهم است و باید به آن توجه کرد، از آنجا که هیچ عمو و خاله­ای در دین ما به هم محرم نیستند پس بهتر است برای نشان دادن مجریان زن و مرد و روابط آنها از کسانی استفاده شود که به هم محرم هستند و روابط آنها برای کودکان و نوجوانان سؤال برانگیز نباشد مثلاً پدر و مادر.

ـ ترویج روابط عمو و خاله­ای که نامحرم هستند و روابط صمیمانه دارند و …. چگونه جایگزین شود بهتر است؟ ( برای جذابیت برنامه­ها و ایجاد محتوای اسلامی و تربیتی خانوادگی برای کودکان )

چرا رسانه به سمت عمو و خاله رفت؟ یک دلیل خیلی مهم آن، نوستالژی زندگی سنتی ما از خاله و عموست؛ چون اینها خیلی به کودکان نزدیک هستند و در کنار پدر و مادر می­توانند مکمل تربیتی خوبی باشند، از آنها در برنامه­های کودک استفاده می­شود. البته وجود اینها در تلویزیون نشان می­دهد که ما در امر تربیت نیاز به مکمل و همنشین داریم و اینها تنها مکمل هستند نه جانشین.

اگر قرار باشد مجریان برنامه­های کودک جانشین پدر و مادر حتی در دنیای نمایشی باشند امر خیلی خطرناکی است، عمو و خاله­ها باید یاریگر والدین باشند و پدر و مادر هستند که امر تربیت را مدیریت می­ ‌کنند.

لازم است که در برنامه­های ترکیبی به جای خاله و عمو، پدر و مادر حضور داشته باشند و فرآیند تربیت را در فضای شاد و شبیه خانه و با حضور مخاطبان کودک تلفنی یا حضوری انجام دهند.

در کشورمان و برخی از کشورهای جنوب مثل لبنان به برنامه­های ترکیبی بیشتر بها می­دهند، چون در این برنامه­ها فرصتی بدست می­آید که بتوانند پیام را خودشان منتقل کنند. در این برنامه­ها نقش مخاطبان کودک این نیست که در استودیو حضور داشته باشند و بعد با حرکات دست ازآنها بخواهند یک برنامه دیگر تماشا کنند. ما در واقع در عصر مخاطب فعال، حضار منفعل می­آوریم و این به خاطر بی­سوادی برنامه­سازان ماست. می­توانیم آنها را فعال کنیم.

ـ آموزش شادی کردن بدون موسیقی و رقص را از کجا باید شروع کنیم؟ ( ابعاد شادی در اسلام)

متأسفانه ما خودمان را درگیر عادت­وارههایی کردیم که ابتکار عمل از ما گرفته است و در درون ساختارهایی که خودمان ساخته­ایم گم شده­ایم. ما در برنامه­های کودک شی­واره شده­ایم و بیشتر سعی می­کنیم از قالب­هایی که آماده و برای فرهنگ بیگانه است استفاده کنیم. باید برنامه­های ما به سمت فرهنگ دینی و اسلامی حرکت کند. در فرهنگ ما شادی و خوشحالی تنها از طریق موسیقی و رقص حاصل نمی­شود، بحث ابعاد شادی در اسلام بحث مفصلی است، چه کسی منکر این است که از کمک کردن و احسان، همکاری و تعاون، بازی­های گروهی برای رسیدن به هدفی شادی و خوشحالی حاصل نمی­شود. باید ابتدا با این مفاهیم و مضامین آشنا شویم تا برنامه­های شادی برای کودکان تولید کنیم.

تلوزیون فرصتی برای تربیت کودک/ مصاحبه اختصاصی ـ قسمت اول