مهندسی فرهنگی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه

تقلید یکی از غرائز بسیار نیرومند و فعال به ویژه در دوران کودکی است. روشی که به کمک آن کودک بسیاری از آداب، رسوم و شیوه های زندگی از صحبت کردن تا راه رفتن را از اطرافیان یاد گرفته و به سرعت در رفتار خود به مرحله اجرا می‏گذارد.

با وجود اینکه شکل گیری شخصیت کودک تحت تاثیر عوامل مختلف است ولی فضای تعلیم وتربیت جزو پتانسیل هایی است که متاسفانه جز برای آموزش مواد درسی در حال حاضر از لحاظ پرورشی و تعلیم ارزش‏ها کمتر از آن استفاده می‏شود.

یک مربی می تواند نقش مثبتی داشته باشد،  و البته به همان اندازه به دلیل ضد ارزشی بودن اعتقادات نیز می‏تواند خطرناک باشد. یا اینکه رفتار و گفتار وی با عملش در تضاد باشد. هر دوی این ویژگی ها سبب انحراف جبران ناپذیری در کودک می‏شود.

دود از آتش نشان ندهد و خاک از باد                           که ظاهر از باطن و شاگرد از استاد

با توجه به موارد فوق نهادینه کردن یک عمل دینی مثل امر به معروف و نهی از منکر از ابتدای کودکی با در نظر گرفتن مولفه هایی که ذکر شد کاری عملی و اصولی است.

کاری که در حال حاضر در بسیاری از مقاطع زندگی کودک به شکلی عکس به او آموزش داده می‏شود، مهدکودکی که با عنوان ایجاد محیط شاد بر پایه رقص و موسیقی بنیان گذاری می‏شود و نهایتا به آموزش موارد معمول این مراکز منتهی می شود، قطعا به شما بچه با خلقیات ارزشی تحویل نخواهد داد یا اینکه در نهایت کار را برای تربیت چنین کودکی سخت خواهد کرد. چرا که به جای اینکه معروف ‏های اجتماعی در او نهادینه شود منکرات با عمل عادی سازی قبیح به یک امر بدیهی تبدیل خواهد شد.

نوع جذب و گزینش معلمین هم در این رابطه اثر گذار است، که نهادهای مسوول با چه نگرشی به انتخاب این افراد می پردازند، آیا همان اندازه که به تخصص اهمیت داده می شود به تعهد اخلاقی و دین مدار بودن فرد هم بها داده می‏شود؟

به هر حال شیوه نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر چه در بحث شناختن و اهمیت دادن به معروف‏ها و منکرات و چه در حیطه یادگیری و اجرا و روحیه اقدام به آن در دوران بلوغ و پس از آن و بی‏توجه نبودن به این فریضه تابع مواردی است که به شکل مختصر برخی از آنها را ذکر می‏کنیم:

روش محبت کردن: ثابت شده محبت کردن بهترین روش جذب کودک و دوری او از ناهنجاری های روانی است. وقتی کودک از میزان محبت ما به خود آگاه و مطمئن باشد به راحتی حرف، امر و نهی ما را پذیرفته و عیناً در زندگی پیاده می‏کند.

این مساله حتی در زمانی که کودک دچار پرخاش و بی منطقی می‏شود باید با صبر و بردباری ادامه پیدا کند، نه اینکه با همان روش او به رفتارش پاسخ داد، که نتیجه ای جز تسلسل این رفتار در پی نخواهد داشت.

روش تکریم شخصیت: علاوه بر تقلید، تکریم شخصیت کودک با استفاده از غریزه حب ذات، یکی دیگر از روش های نهادینه کردن  معروف ها و شناخت منکرات و اجرای آن است. هر فطرت و نفسی با هر ویژگی دارای خصلت حب ذات و عزت مند بودن است، اگر با کودک به همین روش برخورد شود و به شخصیت و کرامت او احترام گذاشته شود، به اصطلاح داری روحیه کریمانه شده و شأن خود را بری از آلودگی در سخن و رفتار می داند و به خاطر همین تکریم شخصیت پذیرای خواسته معلم و خانواده می شود.

روش موعظه کردن: نه تنها کودک بلکه بزرگسالان نیز از موعظه های مکرر و نا مناساب دچار حالت تدافعی می شوند. اصل موعظه کردن به معنی پندی است که دل و قلب را نرم کرده و قساوت دل را بین ببرد. برای اینکه یک پند یا نصیحت دارای نتیجه اثر بخش باشد باید دو مساله را مورد توجه قرار داد.

اول: توجه به میزان فهم و شعور و میزان درک فرد مقابل، به این نحو که این نصیحت در منطق او قابل فهم باشد با کودک کودکانه، با عالم عالمانه …..؛ همین طور باید کلام رسا، بلیغ و متناسب با شرایط روحی فرد باشد. داستان همام که از حضرت علی(ع) خواست وی را موعظه کند، امام بعد از اصرار زیاد همام شرایط پرهیزکاران را بیان کرد، همام با شنیدن کلام ایشان فریادی زد و از دنیا رفت، امام در خطبه همام فرمودند: موعظه خالصانه اینگونه اثر می کند.

دوم: عدم استفاده از جملات صریح و مستقیم برای نصیحت کردن است. چرا که صراحت و بی پرده سخن گفتن باعث پاره شدن هیبت فرد آمر و ناهی شده و فرد را گستاخ تر می کند.راه حل در این زمان استفاده از تعریض و کنایه و جملات غیر مستقیم است.

به نظر می رسد معلم، مادر، پدر و هر مربی و مسوولین مرتبط با استفاده از همین چند روش در حیطه کاری خود می‏توانند با یک برنامه ریزی بلند مدت به پرورش و تربیت نسلی بپردازند که همگی روحیه اقدام و پذیرش فریضه امربه‏معروف و نهی‏ازمنکر را داشته باشند.

کاری از گروه دین و فرهنگ باحجاب