ترک واجب به بهانه شرایط یا تحمل هزینه های امر به معروف

مایکل کوک نویسنده کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی است که در سال ۲۰۰۰میلادی در دانشگاه کمبریج منتشر شد. وی با نقل این داستان به بررسی این مساله در اسلام پرداخته است.

علاوه بر خبر فوق بارها و بارها از رسانه و اینترنتی شاهد بازتاب چنین وقایعی بودیم که جدیدا متاسفانه در کشور خود ما هم دیده می شود که سکوت مردم در برابر مفاسد و مظاهر بی حیایی و بی اخلاقی از این جمله است. که نماد هایی علنی و قطعی منکراند و برای تشخیص و اقدام نیاز به تخصص و علم خاصی نیست.

ولی اینکه چرا مردم به آن بی توجه اند جای سوال دارد . عموما همه افراد پای این مساله که به میان می‏آید بیان می کنند که در فلان زمان و مکان شرایط امر به معروف نبوده و یا امکان اثر آن نیست و یا احتمال بروز آسیب هست پس بر ما واجب نبوده، و به همین راحتی به بهانه نبود شرایط از زیر این مسوولیت شانه خالی می کنند.

حال این سوال مطرح است که چه کسی مهیا بودن شرایط را با چه ملاک هایی تشخیص می دهد؟ آیا انجام این کار با آسایش طلبی منافاتی ندارد؟ اگر بنا به بودن شرایط است با این حساب چون همیشه احتمال برخورد است این کار فی نفسه باید فراموش شود؟

اصل این فریضه همیشه به علت در تعارض بودن با منافع نامشروع افراد در حوزه سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی با واکنش هایی مواجه است وهیچ گاه با رضایت فرد مخاطب همراه نمی‏شود و هزینه هایی را برای فرد آمر و ناهی در برخواهد داشت که فرد موظف به پرداخت آن است.

امروز همه ما به عنوان شیعه ملقبیم ولی به دنبال دینداری در سایه آسایش هستیم. در حالیکه حضرت علی (ع) معتقدند که در جامعه خداوند به کسی که از مال و جان خود سهمی را برای خدا قرار ندهد، نیاز ندارد. و این همان نکته کلیدی است که برای کوچکترین معروف ها و بزرگترین منکرها مهر سکوت را در کوچه و خیابان و مترو بر ‏نمی داریم که مبادا کسی به ما اخمی کند. در حالیکه حضرت در بستر شهادت اعلام کردند که خدا به رسولش فرمود: امر به معروف و نهی از منکر کن و برآنچه بر تو می رسد صبر کن زیرا از امور مهم است.

این نقل از خداوند به زبان امام معصوم (ع) در بستر شهادت نشان می دهد که باید این واجب ترک نشود حتی اگر سختی رسید که نیاز به صبر داشته باشد. نه اینکه به بهانه نبود شرایط از آن به راحتی گذشت و منکر را ندید.

هزینه ها؛ نه بهانه ها            

_آمر باید زیرک باشد:  این نکته را باید بدانیم که امکان وقوع آسیب و خطر در انجام این پدیده هست و از لحاظ روانی این نتیجه را خواهد داشت که با دقت کم خطر ترین راه ها و بهترین روش ها را انتخاب کرد نه اینکه به بهانه خطر آن را ترک کنیم. مثال بارز این نوع حرکت های زیرکانه زمانی است که رسول خدا (ص) به همراه علی(ع) به کعبه رفته و مخفیانه بت های زمان را که نمادی از منکرات بزرگ بودند ریخته و دوباره در سکوت به خانه برگشتند.دراین میان مشرکان می دانستند که که کار ایشان است ولی سند ومدرکی نداشتند تا به آنها تعرضی کنند. و این نمادی از زیرکی مومن و یک آمر است.

شاید ساده ترین مثال امروزی آن نوع نگاه برای نهی از منکر باشد وقتی شما به فرد خاطی با نگاهی خاص جایی برای تعرض وباقی نمی گذارد چرا که ناخودآگاه هرچه قدر که فرد به اصطلاح پررو باشد معذب می‏شود هرچند که منکر خود را ادامه می‏دهد ولی حداقل ما شریک در راحتی برای انجام گناه نبودیم.

_تحمل سختی ها، حتی تحمل شکنجه ها: علاوه بر درنظر گرفتن وقوع خطر باید نوع سختی را نیز تحمل کرد و در برابر سختی ها کوتاه نیاید. که نمونه عملی آن در سیره رفتاری معصومین (ع) موجود است.

_اعتراض قدرتمندان و واکنش های آنان: قطعا چون همیشه امر به معروف و نهی از منکر در مخالفت و و ضرر به منافع بسیاری از قدرتمندان فاسد است مخالفت از سطوح بالا بسیار صورت می گیرد. وکار را بر کسی که به اعتراض به منکر قیامم کرده سخت می کند.

_ فدای جان: امر به معروف وو نهی از منکر واجب است ولی از طرف دیگر حفاظت از جان و جلوگیری از آسیب دیدن هم امر ضروری است وقتی دو واجب که در کنار هم قرار میگیرند باید دید کدام ارجح است و این جاست که فدا کردن جان در جایی که دین و احکام آن در معرض خطر و عادی شدن منکر قرار می گیرد اهدای جان ضروری است.

به هر حال اجرای یک واجب به بهانه های مختلف نباید در زیر پای سستی و شلی در دین له شود و یا فدای مسامحه گری های ما شود.

زندگان مرده

روزی شخصی در بین سخنان مولا برخاست و پرسید: میت الاحیاء(زندگان مرده ) چه کسانی هستند؟ امام فرمودند:گروهی منکر را با دست و قلب و زبان انکار می کنند آنان تمامی خصلت های نیکو را در خود گرد آورده اند. گروهی دیگر منکر را با زبان و قلب انکار کرده ، اما دست به کاری نمی برند، چنین کسی دو خصلت نیکو را گرفته وو دیگری را تباه کرده است. بعضی منکر را به قلب انکار می کنند و با دست و زبان خویش اقدامی نمی کنند که در اینجا دوخصلت از سه خصلت را که نیکوتر است تباه کرده، گروهی هستند که منکر را با زبان، قلب، و دست ها رها ساختند که چنین فردی مرده‏ای میان زندگان است.

کاری از گروه دین و فرهنگ باحجاب