آیا زنان سالمند می توانند بدون حجاب باشند؟

قرآن مجید به زنان سالمند اجازه می‎دهد که بدون قصد تبرّج و خودنمایی، لباس‎های رویی خود، مثل چادر را در مقابل نامحرم بردارند، ولی در نهایت می‎گوید: اگر عفت بورزند، یعنی حتی لباس‎هایی مثل چادر را نیز بر ندارند، بهتر است.

وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَهٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.(نور؛۶۰)

علاوه بر رابطه‌ی قبل، بین پوشش ظاهری و عفت باطنی، رابطه‌ی علامت و صاحب علامت نیز هست؛ به این معنا که مقدار حجاب ظاهری، نشانه‎ای از مرحله‌ی خاصی از عفت باطنی صاحب حجاب است. البته این مطلب به این معنا نیست که هر زنی که حجاب و پوشش ظاهری داشت، لزوماً از همه‌ی مراتب عفت و پاکدامنی نیز برخوردار است.

بحثی پیرامون حجاب زنان سالمند

وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَهٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ. (نور؛۶۰) و بر زنان وانشسته ای که امید ازدواجی ندارند گناهی نیست که لباس های خود را کنار بگذارند بی آن که زینتی را ظاهر سازند، و عفّت ورزیدن برای آنان بهتر است، و خدا شنوا و دانا است.

مطابق این آیه حجاب و پوشش برای زنان سالخورده و ناامید از زناشویی و بی میل به امور جنسی واجب نیست.

به طور کلی از آیات قرآن استفاده مى‏شود که در مسأله‏ى حجاب، ملاک این است که پوشش بانوان تحریک کننده و شهوت انگیز نباشد، زیرا تنها موارد زیر را استثنا نموده است:

۱_(غیر اولى‏ الاربه) کسى‏ که شهوتى‏ ندارد.

۲_(او الطفل الّذین لم یظهروا على‏ عَورات النساء) بچّه‏اى‏ که از مسائل شهوت، چیزى‏ نمى‏داند.

۳_(حین تَضعون ثیابکم) هنگامى‏ که لباستان را کنار مى‏گذارید و با همسر خود هستید.

۴_(لا یَرجون نکاحاً) زنان از کار افتاده‏اى‏ که امید ازدواج ندارند.

کلمه” قواعد”، جمع قاعده است، که به معناى زنى است که از نکاح بازنشسته باشد، یعنى دیگر کسى به خاطر پیرى‏اش میل به او نمى‏کند، بنا بر این جمله” اللَّاتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً” وصفى توضیحى براى کلمه قواعد است، و بعضى گفته‏اند: کلمه مذکور به معناى زنى است که از حیض یائسه شده باشد، و وصف بعد از آن صرفا براى رفع اشتباه است.

و در تفسیر مجمع البیان گفته: کلمه” تبرج” به معناى این است که زن محاسن و زیبایى‏هاى خود را که باید بپوشاند اظهار کند، و این کلمه در اصل به معناى ظهور بوده، برج را هم به همین جهت برج نامیده‏اند، که بنایى است ظاهر و پیدا. (۱)

منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباسها نیست بلکه تنها کنار گذاشتن لباسهاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است. (الجلباب و الخمار)

این آیه در معناى استثنایى است از عموم حکم حجاب، و معنایش این است که بر هر زنى حجاب واجب است الا زنان مسن، که مى‏توانند بى حجاب باشند، البته در صورتى که کرشمه و تبرج نداشته باشند. و جمله” وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ” کنایه است از خودپوشى، یعنى همین زنان سالخورده نیز اگر خود را بپوشانند بهتر از برهنه بودن است.

امام صادق (علیه السلام) درباره‏ این آیه فرمودند: مراد کنار گذاشتن روسرى‏ و روپوش است نه برهنگی. (۲)

در واقع استثناء موجود در آیه دو شرط وجود دارد:

1. نخست اینکه به سن و سالى برسند که معمولا امیدى به ازدواج ندارند، و به تعبیر دیگر جاذبه جنسى را کاملا از دست داده اند.

2. دیگر اینکه در حال برداشتن حجاب خود را زینت ننمایند.

روشن است که با این دو قید مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل اسلام این حکم را از آنان برداشته است.

این نکته نیز روشن است که منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباسها نیست بلکه تنها کنار گذاشتن لباسهاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است. (الجلباب و الخمار)

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) در ذیل همین آیه مى‌خوانیم که فرمود: الخمار و الجلباب، قلت بین یدى من کان؟ قال: بین یدى من کان غیر متبرجه بزینه: «منظور روسرى و چادر است، راوى مى گوید از امام پرسیدم: در برابر هر کس که باشد؟ فرمود: در برابر هر کس باشد، اما خودآرائى و زینت نکند.» (۳)

کلمه” قواعد”، جمع قاعده است، که به معناى زنى است که از نکاح بازنشسته باشد، یعنى دیگر کسى به خاطر پیرى‏اش میل به او نمى‏کند، بنا بر این جمله” اللَّاتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً” وصفى توضیحى براى کلمه قواعد است، و بعضى گفته‏اند: کلمه مذکور به معناى زنى است که از حیض یائسه شده باشد، و وصف بعد از آن صرفا براى رفع اشتباه است.

اصل استثناء این گروه از حکم حجاب در میان علماى اسلام محل بحث و گفتگو نیست، چرا که قرآن ناطق به آن است، ولى در خصوصیات آن گفتگوهائى وجود دارد از جمله اینکه : در مورد سن این زنان و این که تا چه حد برسند حکم ((قواعد)) را دارند گفتگو است در بعضى از روایات اسلامى تعبیر به ((مسنه )) شده (زنان سالخورده)

در حالى که در بعضى دیگر تعبیر به ((قعود از نکاح )) (بازنشستگى از ازدواج ) آمده .

ولى ظاهر این است که همه این تعبیرات به یک واقعیت اشاره مى کند و آن اینکه به سن و سالى برسند که معمولا در آن سن و سال کسى ازدواج نمى کند، هر چند ممکن است به طور نادر چنین زنانى اقدام به ازدواج بنمایند.

و نیز در مورد مقدارى از بدن که جایز است آنها آشکار کنند، در احادیث اسلامى تعبیرات مختلفى آمده ، در حالى که قرآن به طور سر بسته گفته است مانعى ندارد که لباسهاى خود را فرو نهند که البته این تعبیر ظاهر در لباس رو است .

اما با همه اینها این یک حکم الزامى نیست ، بلکه اگر آنها مانند زنان دیگر پوشش را رعایت کنند ترجیح دارد، چنانکه در ذیل آیه آمده است.

پی نوشت ها:

1.  مجمع البیان، ج ۷، ص ۱۵۴٫

2. تفسیر المیزان ذیل آیه فوق

3. تفسیر نمونه ذیل آیه فوق