چگونه کودکانمان را عاشورایی تربیت کنیم؟

معمولا صدای رفتار زودتر از صدای صوتی به کودک منتقل می شود همان طور که امام صادق(ع) در کتاب غررالحکم می فرمایند “مردم را با رفتار خویش به حق دعوت کن نه با گفتار و زبان”.

از خانم «سیده زهرا موسوی» رئیس حوزه علمیه استان بوشهر راه کارهای انتقال مفاهیم بلند عاشورا را به فرزندان مان جویا شدیم که در ادامه، متن این گفتگو را می خوانید:

ـ باسلام و تشکر به خاطر وقتی که در اختیار ما گذاشتید لطفا یک بیوگرافی از زندگی خودتون برامون بفرمایید.

با سلام و تشکر از سایت خوبی که راه اندازی کردید بنده متولد سال ۶۳ هستم و  ۱۱ سال است که مبلغ هستم و ۵ سال است که در حوزه علمیه فاطمه زهرای کنگان مشغول به کارم، سه سال مشاور مذهبی کمیته امداد، همکاری با کانون بانوان فرمانداری، مدرسی قرآن از جمله فعالیت های بنده در این چند سال بوده است که اکنون مسوولیت حوزه علمیه را به عهده دارم و دارای مدرک سطح سه در رشته فقه و اصول هستم.

خانم موسوی عزیز، سوالاتی درباره نحوه تربیت دینی کودک و تأثیر مناسبت هایی چون ماه محرم و عزادی در این امر مهم از شما می پرسیم:

ـ اول اینکه بفرمایید آیا اسلام در این باره راه کارهایی را ارائه کرده است؟

 بله، در نظام تربیتی اسلام آغاز تعلیم و تربیت با روش شناسی و بررسی شیوه های صحیح تربیتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، نداشتن تربیت دینی و اخلاق دلیل بروز بسیاری از رفتارهای نامناسب است و از طرف دیگر درونی شدن ارزش ها سبب مقاومت بیشتر افراد خصوصا کودک و نوجوان در برابر ناهنجاری‏ها می شود .

ـ لطف می کنید ابن روش ها را برای ما بفرمایید؟

روش های موثر در نهادینه کردن تربیت دینی و حجاب و عفاف در کودک ۵ روش است:

اول روش تشویق: یعنی کاری کنیم که کودک متوجه شود این کارش کار خوبیست حال می توان با یک بوسیدن ساده باشد تا خریدن جایزه برای او یا حتی واگذاری مسئولیت به او به خاطر کار صحیحش مثل پوشیدن چادر یا آرام نشستن در مراسم عزای امام حسین و احترام به این محفل. البته چند  نکته را در خصوص این روش گوشزد کنم که : در خصوص تشویق برای امر حجاب نباید خود کودک تشویق شود بلکه حجاب او باید مورد ستایش قرار بگیرد و  کودک علت تشویق شدنش را خود امر حجاب بداند و بس؛ یعنی به او بگوییم حجاب تو برای من ارزشمند است. دیگر این که تشویق باید به موقع باشد و باغث ترغیب کودک شود و موجب استمرار عمل او باشد نه باعث دلسردی او (مثلا برخی به او می گویند با حجاب زشت می شوی یا بی حجاب زیباتری و کودک که خیلی به قیافه اش حساس است از این امر به علت نداشتن انگیزه قوی، زده می شود پس بهتر است در جاهایی که چنین افرادی حضور دارند کمتر رفت و آمد کنیم). نکته دیگر اینکه تشویق هدف نباشد بلکه به عنوان وسیله ای برای ایجاد انگیزه مورد استفاده قرار بگیرد.

دوم روش الگویی: که باید متذکر شد که تربیت ابتدایی کودک تربیت الگوپذیری است چراکه وی با الگوپذیری از اطرافیانش مخصوصا خانواده است که خواه ناخواه تربیت می شود لذا پدر و مادر باید در این زمینه طوری رفتار کنند که که فرزند به سادگی از رفتار درست آنها تقلید کند.

ـ  در خصوص ماه محرم چگونه این روش را توجیه می کنید؟

در خصوص این ماه و ماه های مناسبتی دینی چون رمضان باید بگویم که این ماه ها به علت توجه خاصی که چه در تلویزیون و چه در مراسمات و محافل مختلف انجام می شود می تواند تأثیر زیادی در تربیت دینی کودک داشته باشد و پدر و علی الخصوص مادر می توانند در حد اعلی برای این ماه برنامه ریزی روی تربیت دینی فرزندشان داشته و با رفتن در تکیه ها و مراسمات عزاداری در صورت توان، و اگر نمی توانند با مشاهده برنامه ها و عزاداری هایی که در تلویزیون پخش می شود و حتی با پوشیدن لباس مشکی به خود و کودک و توضیح برای علت پوشاندن این لباس به او  و با  ابراز علاقه خود به این مراسمات می توانند تا حد زیادی در نقش گرفتن این آیین در ذهن کودک خود تلاش کنند و در این صورت است که می توانند به هدفی که دارند و آن هم تربیت حسینی و دینی کودک است در حد بالایی موفق شوند، و معمولا صدای رفتار زودتر از صدای صوتی به کودک منتقل می شود همان طور که امام صادق(ع) در کتاب غررالحکم می فرمایند: مردم را با رفتار خویش به حق دعوت کن نه با گفتار و زبان .

عدم رفتار دو گانه: یکی دیگر از رفتارهایی که موجب تردید و ماندن کودک در دوراهی انتخاب می شود دیدن رفتار دوگانه از سوی والدین است به طوری که وقتی مثلا کودک می بیند والدین در ماشین آهنگ گوش می‌دهند ولی وقتی بحث از حرمت یا عدم حرمت این امر می شود اذعان بر حرمت آن داشته و می گویند عمل ناپسندی است آن وقت دیگه خودتون قضاوت کنید بچه با خودش چه فکری می کنه و آموزه های گفتاری والدین برای او چه معنایی می تواند داشته باشد.؟!

ـ لطفا در مورد آن دسته از والدین که خود محجبه هستند و وقتی آنها را در بیرون از منزل با فرزندانشان می‏بینیم مشاهده می شود که هیچ سنخیتی از لحاظ حجاب و عفاف و طرز برخورد با مادر خود ندارند یا پسری با ظاهر پدرش سازگاری ندارد از نظر شما این امر از چه نشات می گیرد؟

بله، متأسفانه این امر این روزها به وفور قابل مشاهده است به طوری که وقتی از والدین علت این تفاوت در حجاب و قیافه را از آنها جویا می شویم آنها می گویند ما هر کاری از دستمان بر می آمد کردیم ولی نمی‌دانیم کجای کار را اشتباه کردیم در حالی که اینجای کار نیز به خود والدین بر می گردد چراکه وقتی اینها از کوچکی با افرادی که از لحاظ تربیت دینی روی آنها کار نشده حتی از زمان مهد کودک آشنا می شوند به شدت از دوستان خود تأثیر می پذیرند و این در حالی است که اگر این عمل تا بزرگ شدن آنها ادامه پیدا کرده و والدین آنها را در انتخاب دوست ارشاد نکنند این امر تأسف باری که شاهد آن هستیم (بی حجابی فرزند در حین محجبه بودن مادر) پیش خواهد آمد و آن وقتی متوجه می شویم که شخصیت فرزندمان شکل گرفته و دیگر تعمیر و تغییر آن غیر ممکن خواهد بود.

سوم روش محبت کردن: این روش یکی از تاثیرگذارترین روش ها در تربیت کودک است چرا که به گفته بزرگان محبت اطاعت آور است و وقتی به یک کودک محبت می کنیم خواسته یا ناخواسته خود را ملزم به اطاعت می داند و البته باید گفت محبتی که از زبان بیرون بیاید تأثیری بس شگرف نسبت به محبتی که در دل است و بروز داده نمی شود البته این نکته را هم بگویم که محبت نباید مانع امر و نهی گردد یعنی به خاطر محبت بیش از حد و افراطی  نباید دست از امر و نهی کودک دست برداشت بلکه چه محبا و چه امر و نهی هر دو باید معقول وبه اندازه باشد.

چهارم روش بصیرتی: این روش که ارزش والایی دارد روش شناختی است که در مسئله تربیتی فرد باید شناخت صحیح نسبت به مسائل داشته باشد تا بتواند فرزندش را درست تربیت کند لذا، اموری چون شناخت صحیح از انسان، یا زن و فلسفه حجاب او، یا محرم و دلیل عزاداری و هدف امام حسین از قیام در این ماه و… که در صورتی یک مادر یا پدر می تواند به کودک خود این مسائل را آشنایی بدهد که خود بر آنها آگاهی و شناخت جامع و کاملی داشته باشد و به تشخیص خود بتواند کودک را نیز شناخت بدهد. بیان اموری چون احکام روابط زن و مرد پس از بلوغ، احکام محرم و نامحرم و کلا تمامی این امور باید اول توسط والد بررسی و شناخته شود و سپس بر طبق فهم و درک کودک خلاصه شده و به او فهمانده شود و بهتر است از ۶ سالگی به زبان ساده کودکی به او آموزش داده شود.

ـ چگونه این مسائل را برای کودک باز کنیم که برای او قابل فهم و درک باشد؟

ببینید مادری که آرزوی داشتن فرزندی با ایمان و مومن در بزرگسالی را دارد باید در این مورد از هیچ تلاشی فروگذار نکند. از جمله اینکه مثلا آیات و روایات مربوط به هر مسئله ای که می خواهد به کودک بدهد را بررسی کند و با گذاشتن مقداری وقت و با کمک ذوق و سلیقه خود این ها را به شکل قصه های زیبا برای او بازگو کند و طور مستقیم  نباید حدیث را برای او بیان کند چون کودک زبان خاص خودش را دارد .

پنجم روش قصه گویی: همان طور که گفتم قصه گویی یک روش بسیار کار آمد در زمینه تربیت کودک محسوب می شود و کار تربیت کودک با این عمل ( که برای کودک بسیار شیرین است)،بسیار آسان می شود چراکه خصوصا کودکان اشتیاقی به نصیحت شنیدن ندارند و اگر این کار را با قصه گویی برای آنها انجام دهیم آنها به شدت تأثیر می پذیرند و نیز قصه گویی باعث تفکر کردن کودک می شود و کودک ذهن خود را کامل در اختیار قصه‌گو قرار می دهد .

ـ لطف می‏کنید برایمان مثال بزنید؟  

بله، مثلا در مورد بحث کنونی ما که چگونگی نهادینه کردن حجاب در کودک است اگر داستان صدفی را تعریف کنیم که در دریا است و نمی داند چطور می تواند در خود مروارید تولید کند و با ارزش شود و مثل دیگر صدف‌ها که ارزشی ندارند نباشد را برایش ذکر کنیم و بگوییم یک پری دریایی آمد و به او گفت اگر می خواهی در تو صدف تولید شود نباید خود را در معرض دید دشمنانت قرار بدهی و نباید زیبایی های ظاهری بدن خود را به نمایش بگذاری و در آخر کاری کنیم که بچه به نتیجه مطلوب ما که قبول حجاب است برسد و بسیاری داستان‌های دیگر که با استعانت از خداوند و ذهن فعال هر مادری می تواند از این طریق به تربیت کودک خود بپردازد.

ـ در مورد مراسمات محرم برخی بچه ها ممکن است از گریه کردن ناراحت شوند و بگویند چرا گریه می کنید این سوال آنها را چگونه جواب بدهیم؟

اگر مصائب و مشکلات این دوران را برای او تعریف کنیم و بگوییم حالا تو خود را بگذار جای بچه امام و من را جای حضرت زینب و پدرت را جای امام حسین (البته بلا تشبیه) اگر چنین مصیبت هایی میدیدیم آیا گریه نداشت؟ مطوئن باشید او قانع شده و چه بسا اشک در چشمان معصوم او نیز جاری شود آنوقت به او بگویی خداوند برای کسی که برای ایشان گریه کند جایزه خوبی در نظر گرفته، که وقتی به ما می دهد پیش او می رویم .

ـ توضیحات دیگری برای تربیت حسینی و زینبی در این ایام می فرمایید؟

بله، در کل همانطور که عرض کردم این ایام فرصت بسیار خوبی برای تربیت دینی کودکان مان است و چون سالی یک بار بیشتر اتفاق نمی افتد چه بهتر که از آن نهایت استفاده برده شود، بردن کودک بر سر مزار شهدا، و توضیح این که این ها به خاطر آسایش ما کشته شدند و اینکه اینها از راه هدایت امام حسین (ع) به این درجه رسیدند و خیلی برای ما ارزش دارند و اینکه در خلال این توضیحات می توانیم برای آنها اهداف قیام امام و غیره را بیان کنیم، یا بردن آنها با خود به مجالس و این که برای او توضیح دهیم که این مجلس برای امام حسین (ع) و یارانشان برگزار شده و چه خوب است که قبل از بردن او به این مجلس داستان مصائب را به زبان ساده برای او بیان کنیم تا او بیشتر راغب آمدن به این مجلس شود و در مجلس او را به حال خود رها نکنیم یا مثلا وقتی گلاب می ریزند معمولا روی دست بچه ها نمی ریزند و اینجا بچه ممکن است سرخورده شده و دلزدگی پیدا کند البته این یک مصداق هست و وقتی به او در این مجلس اهمیت خاصی داده شود یک علاقه خاصی پیدا کرده و دیگر از این مجالس خوشش می آید.

با تشکر از وقتی که برای ما گذاشتید.