هر فرد بد حجابی لزوما بی حیا است؟ / قسمت دوم

در مقاله قبل برای رسیدن به رابطه میان سه مفهوم حجاب ،عفاف و حیا در مقوله تربیت فرزند رابطه میان حجاب و عفاف را مورد بررسی قرار داریم ودر ادامه به بررسی رابطه میان مفهوم عفاف و حیا می پردازیم.

رابطه میان عفاف و حیا

عفت و حیا، خصایص انسانی هستندکه مورد پذیرش تمامی انسان ها در طول و تمام ادیان آسمانی است. در شریعت اسلامی بسیار بر این فضیلت اخلاقی تأکید شده است و همین خصلت های انسانی را یکی از فلسفه های اصلی پوشش آدمی بر شمردند.

با بررسی نظرات محققان در این زمینه می توان دریافت که تشتت و اختلاف نظری که در ارتباط با رابطه میان مفهوم عفاف وحجاب بیان شد، در رابطه میان مفهوم حیا و حجاب وجود ندارد و در تمامی نظرات می توان یک رابطه عمیق و بعضا این همانی رامیان این دو مفهوم مشاهده نمود. با بررسی نظرات محققان می توان دریافت که در این زمینه تنها دو رابطه ریشه و میوه و رابطه شباهت و یکسان بودن میان این دو مفهوم بیان شده است که به آن ها اشاره می شود.

حیا ریشه و عفاف میوه

برخی از اندیشمندان بیان می دارند که فضیلت حیا در روایات بیش از عفت است چنان چه عفت متعلق به قوه شهویه و حیا متعلق به دو قوه غضب و شهوت است.( ملا احمد نراقی، جامع السعاده، سیدجلال الدین مجتبوی،تهران،سنگی،۱۳۷۷،ص ۳۶۸)

براساس روایات، حیا مقدم بر عفاف است. به بیانی دیگر، حیا علت وجودی عفاف است: «ثمره الحیاء العفه؛ عفاف میوه ی حیا است.» ( عبدالواحد تمیمی آمِدی، غررالحکم و دررالکلم) ؛ «أعفّکم أحیاکم، عفیف ترین(در میان ) شما با حیا ترین شما است.» (همان ،ح ۵۴۳۹)؛ «أصل المروءه الحیاء و ثمرته العفه؛ اصل انسانیت و مروت حیا است و میوه انسانیت عفاف است.» (همان، ح ۵۵۰۲)

آن ها حیا را ریشه عفاف و عفاف را شاخه ای از حیا دانستند و از منظر ایشان منشا بی عفتی در جامعه را باید در بی حیایی دانست ودر جامعه ای که سطح حیا بالا برود، سطح عفت و پاکدامنی هم  افزایش می یابد.

شباهت حیا و عفاف

محققان بسیاری اذعان دارند که این دو مفهوم بسیار به یکدیگر شبیه و در واقع یک مفهوم هستند و با بیان های مختلف به این شباهت ها اشاره می کنند.

حیا و عفاف نشانه ایمان

امام صادق (ع) می فرمایند: «حیا، عفاف و سکوت از نشانه‌های ایمان است.» برخی از بزرگان نیز ریشه هر دو را از ایمان دانسته اند.(علامه مجلسی، عین الحیاه)

فطری بودن حیا و عفاف

از وجوه دیگر تشابه عفت و حیا آن است که هر دو از فطریات‌ اند. عفت، حیا و حجب از فطریات تمام عایله بشر است؛ چنانچه تهتک، فحشا و بی‌حیایی برخلاف فطرت جمیع است. لهذا در نهاد عائله بشری، عشق به عفت و حیا مخمور است، و تنفر از هتک و بی‌حیایی نیز مخمر است.

دلایل جسمی و روحی بسیاری برای فطری‌بودن حیا و عفاف ذکر شده است.یکی از مهم‌ترین علل فطری‌بودن حیا در سوره اعراف بیان شده است:

 فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَهَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّهِ؛ پس به  فریب و نیرنگ ، آنها را ( از مقامشان ) تنزّل داد. پس چون از آن درخت چشیدند عورتشان بر آنها نمایان شد و شروع کردند به از برگ درختان آن بهشت بر خود چسباندن…» ( سوره اعراف (۷) ،آیه ۲۲)

حیا و عفاف برترین فضایل اخلاقی

یکی دیگر از شباهت‌های حیا و عفاف بر پایه روایات آن است که هردو در شمار برترین فضایل اخلاقی‌اند: (العفه رأس کل خیر؛ عفاف سر آمد تمام خوبی ها است)(همان) ؛ (الحیاء هو الدین کله؛حیا تمام دین است.) (محمد ری شهری، ترجمه میزان الحکمه، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چاپ هشتم، بیتا.)

یکی بودن حیا و عفاف

«عفاف و حیا» دو صفت نفسانی بازدارنده‌اند که از نظر معنا بسیار به هم نزدیک هستند؛ تا آنجاکه در برخی روایات با یکدیگر به‌کار رفته اند.

پیامبر اسلام می‌فرماید: «اسلام برهنه است و لباس آن حیاست و زینتش، عفاف.» (محمدبن الحسن حر العاملی، ، وسایل الشیعه ،قم ،موسسه آل البیت، ۱۴۰۹ق)

امام صادق نیزمی فرماید: «حیا، عفاف و سکوت از نشانه‌های ایمان است.» (محمد باقرمجلسی، عین الحیاه، مهدی رجایی)

این دو صفت با یکدیگر ارتباط بسیار دارند؛ چنان‌که قرآن نیز از این پیوند خبر می‌دهد. در بخشی از داستان حضرت موسی با دختران حضرت شعیبj آمده است:

فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیاء؛ناگهان یکى از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالى که با نهایت حیا گام برمى داشت» (سوره قصص(۲۸) ،آیه ۲۵)

علامه طباطبایی دراین‌باره می‌نویسد: «مراد از اینکه راه رفتنش بر استحیا بوده، این است که عفت و نجابت از طرز راه‌رفتنش پیدا بود.» (سید محمد حسین طباطبایی،  تفسیر المیزان، )همچنین هر دو فضیلت «عفت و حیا» تشکیکی بوده و به استناد روایات، شدت و ضعف دارند؛ چنان‌که واژه‌هایی همچون عفیف‌ترین و باحیاترین در روایات مشهود است.

حیا و عفاف ملکه و گرایشی درونی هستند که با فرماندهی عقل، قوا و اعضا و جوارح، انسان را تحت کنترل قرار می‌دهد و با ایجاد میل و تحریز، او را به خودنگهداری درونی می‌رساند. مصادیق حیا و عفاف نمودار این حالت نفسانی و مراقبه درونی است. این حالت درونی و مراقبه که حیا و عفت نامیده می شود، مبتنی بر خدایابی، خداشناسی و درک حضور خداوند است. عفت و حیا در گذر زمان تغییر می‌کند، ولی چون برخاسته از فطرت انسانی است، اصل آن ثابت می‌ماند. از همین‌رو، تا مادامی که انسان از مسیر فطرت خویش منحرف نشده باشد، آن را رعایت می‌کند؛ طبیعتاً حیا و عفاف که اموری باطنی‌اند، بر رفتار انسان نیز تأثیر می‌نهند که برخی از این تأثیرات، جنبه فرهنگی و عرفی و برخی نیز جنبه شرعی دارند.

نتیجه؛ آن که بر اساس بررسی انجام شده در معنای اصطلاحی و لغوی وهمچنین مقایسه مفهومی میان سه واژه حیا عفاف و حجاب درمی یابیم که میان واژه حیا به عنوان ریشه و عفاف به عنوان ثمره ارتباط بسیار نزدیکی وجود داشته ورابطه میان مفهوم عفاف و حجاب بخصوص در مقوله رفتار(اعم از پوشش زینت و معاشرت) با وجود نقاط افتراق رابطه ای متقابل و دو سویه و اثر گذاراست. بنا براین می توان بیان داشت منشأ عفاف، حیاست و از عفاف نیز پوشش ظاهری و عدم زینت برای نامحرمان ایجاد می‌گردد. به بیانی دیگر، حجاب زیرمجموعه عفت است، هرچند هر پوششی نمودار عفاف نیست. بنابراین تربیت فرزند عفیف به معنای تربیت فرزندان با حیا است. فرزندانی که به واسطه تربیت صحیح و متخلق شدن به گوهر حیا و عفاف قدرت مقاومت بر امیال نفسانی و شهوانی را کسب می کنند. دخترانی که با کسب آن رو به سوی پوشیدگی بدن و حفظ حجاب می آورند و پسرانی که با توجه به هماهنگی تمام میان عنصر حیا و غیرت، غیور و نگهبان بر ناموس خود تربیت می شوند.

زینب نیکبخت : نقش پدر و مادر در تربیت فرزند عفیف از دید گاه اسلام

منبع عکس :همه جا با حجاب