نگاهی به سبک زندگی خانوادگی حضرت زینب(س)

دومین نقش یک زن(نقش اول او فرزندی برای والدین است)، نقش همسر داری است.با نگاهی به سیره و منش پیامبر(ص) شاهد هستیم که با ظهور دین اسلام در امر خانواده یک انقلاب بسیار مهم فرهنگی رخ داد.

در سیره پیامبر اسلام شاهد یک سری الگوها و  تدابیری هستیم که از یک‌سو به‌منظور اصلاحات فرهنگی در قالب بیان اهمیت ازدواج، نفی تک زیستی و عزوبت، تقویت ایمان به حمایت الهی و افزایش امید به آینده و کم کردن نگرانی‌های اقتصادی جوانان دنبال می‌شود، از سوی دیگر خانواده‌ها و اولیای امور به زمینه‌سازی ازدواج جوانان فراخوانده می‌شوند و مهم‌ترین نکته‌اینکه به آسان‌سازی ازدواج تأکید می‌گردد. نوشتار زیر، موضوع ازدواج و همسرداری حضرت زینب(ع) را با نگاهی به الگوبرداری برای زنان امروز موردبررسی قرار می‌دهد.

با نگاهی موشکافانه به سطور فوق کاملاً واضح و مشخص است که در مسئله ازدواج سه مسئله اساسی و راهبردی موردتوجه دین قرارگرفته است:

– فرهنگ‌سازی برای ازدواج و نفی تجرد

– نفی نگرانی‌های اقتصادی جوانان در امر ازدواج

– تأکید بر خانواده در آسان‌گیری ازدواج

 امروزه با نگاهی به چگونگی شکل‌گیری ناهنجاری‌های اجتماعی و اخلاقی در جوامع اسلامی از یک‌سو و افزایش سن ازدواج دختران و پسران، طرح مشکلات اقتصادی به‌واسطه خواسته‌های نابجا و سختی گیری خانواده‌ها در امر ازدواج از سویی دیگر، به این رهیافت می‌رسیم که این امر ناشی از عدم توجه نهادهای تأثیرگذار ازجمله نهاد خانواده‌ها به آموزه‌های دینی و سیره نبوی و خاندان اهل‌بیت(ع) می‌باشد. امروزه که جوامع اسلامی با ناهنجاری‌های اخلاقی مواجه می‌باشند لازم است بار دیگر این آموزه‌ها را موردتوجه قرار گیرد.

درباره ازدواج حضرت زینب(س) به‌عنوان یکی از الگوهای اساسی در دین اسلام برای بانوان، اطلاعات بسیار اندکی وجود دارد. بااین‌حال با تأمل در نوع نگاه پیامبر(ص) و سیره ایشان به مسئله کاملاً واضح و مشخص می‌شود که در حقیقت سبک و مرام زندگی و همسرداری حضرت زینب(س) نیز بر اساس آموزه‌های پیامبر(ص) بوده است که در ادامه بر اساس شاخص‌های مطرح‌شده در سیره پیامبر(ص) برای ازدواج، این بخش از زندگی حضرت زینب(س) را موردبررسی قرار می‌دهیم

۱- فرهنگ‌سازی و توجه به امر مقدس تشکیل خانواده:

از پیامبر(ص) روایت‌شده است که «در اسلام هیچ بنیانی در نزد خداوند دوست‌داشتنی‌تر از تزویج نیست.»( وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،  ۱۳۷۴، ح ۲۴۹۰۱) و یا در جای دیگر می‌فرمایند«هرکس که دوست دارد خداوند را درحالی‌که پاک و مطهر است ملاقات کند باید درحالی‌که زوجی اختیار کرده است به ملاقات خداوند بشتابد.»( وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، ح ۲۴۹۰۲ و ح ۲۴۹۱۴) .

بر این اساس حضرت زینب(س) نیز باید برای آینده خود مردی را به‌عنوان شریک زندگی انتخاب می‌کردند که در نوع انتخاب و گزینش همسر توسط حضرت، نکات درس‌آموز بسیاری برای زنان و دختران امروز ما وجود دارد.دختران در انتخاب شریک زندگی خود به دنبال چه معیارهای باید باشند؟ حضرت رسول دراین‌باره می‌فرمایند:  «هرگاه کسی که از اخلاق و دینش رضایت دارید برای ازدواج به درگاهتان آمد به وی همسر دهید وگرنه (سخت‌گیری در ازدواج) سبب فتنه و فسادی بزرگ در زمین خواهد شد.» (وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، ح ۲۵۰۷۳)حال بر اساس آموزه‌های که از سیره حضرت رسول(ص) گفته شد، حضرت زینب(س) چه عناصری را به‌عنوان ملاک ازدواج در نظر داشته است؟

بر اساس گزارش‌های تاریخی، حضرت زینب خواستگاران بی‌شماری از قبیله‌های سرشناس داشته است و جالب‌تر اینکه بسیاری از این خواستگاران از موقعیت اجتماعی و قبیلگی و ثروت زیادی برخوردار بودند و همه تلاش آن‌ها این بود که بتواند افتخار دامادی از نسل پیامبر(ص) را نصیب خود بکنند. برخی از این خواستگاران از اشراف و روسای قبایل عرب ازجمله اشعث بن قیس بود.

در بین خواستگاران زینب(س) نام عبدالله بن جعفر نیز به چشم می‌خورد. او در خانه‌ی علی (ع آمدوشد داشت و موردعلاقه‌ی رسول خدا (ص) و امیرمومنان(ع) بود. وی فرزند جعفر بن ابیطالب، یعنی برادرزاده علی بن ابیطالب بود. عبدالله بن جعفر مورد وثوق امیرالمؤمنین (ع) بود و بعدها نیز در جنگ‌ها و برنامه‌های آن حضرت شرکت و حضوری چشمگیر داشت تا چائی که در جنگ صفین، او یکی از فرماندهان سپاه امام (ع) به‌حساب می‌آمد. بنابراین داشتن اصالت خاندان، ایمان، تقوا و عشق به پیامبر(ص) و اهل‌بیتش مهم‌ترین شاخص‌های عبدالله و دلایل انتخاب وی از طرف حضرت زینب(س) بود.

۲- تشکیل خانواده و افزایش روزی:

در عصر پیامبر(ص) عده‌ای به علت فقر اقتصادی از ازدواج کردن کناره‌گیری می‌کردند مسئله‌ای که امروزه‌ای یکی از دلایل اصلی جوانان برای دوری از ازدواج می‌باشد. دراین‌باره روایاتی از حضرت وجود دارد که گویا پیامی برای جامعه امروز ما می‌باشد: «کسی که ازدواج را به خاطر ترس از تنگدستی ترک کند به خداوند سوءظن نموده است چراکه خداوند می‌گوید: اگر فقیر باشند از فضل خود بی‌نیازشان خواهم نمود.»( پیشین، ح ۲۴۹۸۴ و ۲۴۹۸۳و ۲۴۹۸۶) «خانواده تشکیل دهید که موجب افزایش روزی است.»( پیشین، ح ۲۴۹۸۵). زمانی که حضرت زینب با عبدالله ازدواج کرد، عبدالله ازلحاظ اقتصادی وضع متوسطی داشت اما درعین‌حال دست کرم و بخشش بسیار داشت که دراین‌باره روایت‌ها و گزارش‌های بسیاری وجود دارد. نکته جالب‌تر در این مسئله این است که با ازدواج ایشان با حضرت زینب(س) نه‌تنها اوضاع اقتصادی و مالی ایشان بدتر نشد بلکه با حضور مبارک حضرت زینب(س) روزبه‌روز نیز بهتر و پررونق‌تر گردید.

۳- مساعدت در امر تشکیل خانواده:

اقدام‌های خیر و نیکوکارانه همواره در تمام جوامع حتی جوامع غیردینی مورد تحسین قرار می‌گیرد و کمک به شکل‌گیری بنیان خانواده که خود عامل بسیاری مهمی در جلوگیری از بزهکاری‌ها می‌باشد در موارد مختلفی در سیره پیامبر(ص) بازگو شده است . عبدالله به علت ارتباط نزدیکی که با عموی خود حضرت امیر(ع) داشت و به علت شرم  و حیا؛ خود نتوانست جریان خواستگاری را پیش علی(ع) مطرح کند ازاین‌رو فردی را به‌عنوان واسطه نزد حضرت فرستاد و موضوع را مطرح کرد. حضرت علی(ع) از دخترش نظرخواهی کرد و خود نیز سجایای اخلاقی و رفتاری عبدالله را ستود و زینب(س) به این ازدواج جواب مثبت داد و خود حضرت علی(ع) مقدمات عقد و مراسم ازدواج را مهیا کرد و بر اساس سیره پیامبر(ص) در امر خیر پیش‌قدم شد.

۴-  مهریه‌های سبک:

مهریه حق زن می‌باشد و در اصل آن هیچ مشکلی وجود ندارد و اسلام بر این حق صحه می‌گذارد. ولی نکته‌ای که باید بدان توجه کرد این است که آیا در تعیین مهریه باید به توان مالی شوهر توجه کرد یا نه؟ آیا مهریه‌های سنگین که امروزه در جامعه اسلامی ما مرسوم شده تضمینی برای بنیان خانواده و تداوم آن می‌باشد. پیامبر(ص) با بهترین و کوتاه‌ترین جمله به این مسئله واکنش نشان می‌دهند و می‌فرمایند: «بهترین زنان آن است که مهریه‌اش سبک‌تر باشد.»( مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،  ۱۴۰۸  ، ج ۱۴، ص ۱۶۲).

حضرت زینب(س) در تمام افعال و اعمال و رفتارش آیینه‌ی تمام نمای مادر بزرگوارش حضرت زهرا (س) بود. در این موضوع نیز تبعیت تام از مادر بزرگوارش کردند و مقرر گردید مهریه حضرت زینب(س) همان مهریه حضرت زهرا(س) باشد. مهریه حضرت زهرا(س)، درواقع آنچه از فروش زره حضرت امیر بود حساب شد که مابین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم نقره بود.

در هر ازدواج، طرفین می‌توانند شرایط ضمن عقد داشته باشند و این منوط به این است که فرد مقابل قبول کند و یا قبول نکند. در صورت قبول کردن طرف مقابل ملزم به اجرای آن عهد خواهد شد. در ازدواج حضرت زینب(س) با عبدالله یک اصل و یا شرط ضمن عقدی گنجانده شد و آن عبارت بود از اینکه اگر حسین(ع) به هر سفری و یا مسافرتی و یا هر مکانی نقل‌مکان کند، زینب نیز با او خواهد بود و خانواده نیز باید زینب را همراهی کند.

این شرطی بود که عبدالله باجان و دل آن را از عقیلِ بنی‌هاشم قبول کرد و در جریان سفر امام به مکه و بعد به عراق پایبند آن شد. علت این شرط هم مربوط به علقه ها و عواطفی بود که بین این خواهر و برادر از دوران کودکی برقرار بود به‌گونه‌ای که روایت‌شده است که اگر حضرت زینب(ع) برای چند ساعت امام را نمی‌دیدند صبر و قرار خود را از دست می‌دادند و بی‌تابی می‌کردند.

از دوران زندگی حضرت با عبدالله اطلاعات چندانی در منابع وجود ندارد مگر اینکه در ارتباط مستقیم با حسین(ع) باشد. ولی احادیث زیادی از پیامبر(ص) درباره روابط زناشویی وجود که بی‌گمان حضرت زینب(س) نیز در صورت ضرورت همان‌ها را به کار بسته بوده که به‌صورت اختصار بیان می‌شود.

اختلاف‌نظر و سلیقه همواره امری طبیعی در درون خانواده‌ها می‌باشد؛ بااین‌حال باید دقت کرد که این اختلاف‌ها افزایش و منجر به تنش‌های عمیق در درون خانواده و در ارتباط بین زن و شوهر نگردد و این مسئله‌ای است که دین مبین اسلام بدان توجه کرده و الگوهای عملی و رفتاری بسیاری را می‌توان دراین‌باره مشاهده کرد که زندگی حضرت زینب(س) نمونه بارز آن می‌باشد.

آنچه دراین‌باره بسیار مهم می‌باشد این است که زن در کنار مرد باید تلاش کند که تنش‌های موجود را که بینان خانواده را نشان گرفته به حداقل برساند، و مانع از این بشود که امر طلاق رخ دهد. با نگاهی به سیره زینب(س) و الگوهای رفتاری حضرت مشاهده می‌کنیم که تقویت بنیان‌های اخلاقی مهم‌ترین عامل در حفظ کیان خانواده را از سوی طرفین می‌باشد

۱- مدارا به‌جای سخت‌گیری:

پیامبر(ص)، زنان و مردان را سفارش می‌کند که در رفتار و برخورد با یکدیگر سعه‌صدر داشته و با مدارا با یکدیگر برخورد و رفتار کنند: «هرکس که با تساهل، نرمی و راحتی رفتار نماید خداوند بر آتشش حرام گرداند.» (پایدار،ح ۲۹۱۱)

۲- بخشنده و گذشت:

بخشندگی و گذشت یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در سیره پیامبر(ص) برای استحکام خانواده بیان‌شده است. دراین‌باره تأکید پیامبر(ص) بر این است که گذشت را در سرلوحه کارهای خود قرار دهید و با کمترین اختلافی بنیان خانواده را از هم نپاشید چیزی که امروزه خانواده‌ها باید بدان توجه زیادی داشته باشند. «بدترین زنان شما کسانی‌اند که… هیچ عذری را از همسر نمی‌پذیرند و خطایی از وی را نمی‌بخشند»(وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ح ۲۴۹۵۷)

۳- اجر همسرداری:

بر اساس آنچه گفته شد، همسرداری در سیره رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(ع)عملی مهم و ارزشمند و به‌مثابه جهاد درراه خداست. یکی از زنان انصار به محضر رسول اکرم(ص) شرفیاب شد و با لحنی شکوه آمیز گفت: «ای رسول خدا! گناه ما زنان چیست که باید بیشتر عمر خود را در خانه بگذاریم و به پرورش کودکان شما مردان که پیوسته در میدان کار زارید بپردازیم؟» آن حضرت با دقت به سخنان اسماء گوش داد و بعد فرمود: «از جانب من به تمام زنان مسلمان بگو شوهرداری برای زن وظیفه‌ای بس گران و پرارج است و در ثواب همپایِ اجر مردان ازجان‌گذشته‌ای است که درراه خدا شمشیر می‌زنند. (تحف العقول، [بی‌تا] ، ص۶۵).

فرهنگ نیوز